Każdy zabytek ma w swojej historii okres świetności, do którego staramy się odwoływać prowadząc prace restauracyjne. Dla poznańskiego ratusza był to renesans, dla klasztoru dominikańskiego – epoka baroku. Firma Konserwatorska Piotr Białko z Krakowa prowadziła prace w tych obiektach w odstępie ponad dziesięciu lat. W obu przypadkach, mimo innej skali przedsięwzięcia, sama konserwacja, jak i służące jej prace badawcze, były podobne.

Konserwacja techniczna, skądinąd bardzo istotna, jeśli chodzi o zabezpieczenie zabytkowej substancji, jest elementem niewidocznym, a wyraz estetyczny budowli nadają jednak działania restauratorskie. Przykładem takich działań jest przeprowadzona w latach 1999–2001 konserwacja elewacji poznańskiego ratusza. Do gruntownych badań i prawidłowej interpretacji ich wyników zaangażowane było szerokie grono specjalistów. Przeprowadzono badania historyczne, architektoniczne i konserwatorskie. Udało się odnaleźć fragmenty oryginalnej dekoracji sgraffitowej z czasów renesansowej przebudowy, które posłużyły do odtworzenia sgraffitowego boniowania i dekoracji nadproży. Podobnie, na podstawie zachowanych reliktów, odtworzono sgraffitowy fryz, oddzielający attykę od reszty elewacji. Inskrypcje umieszczone na attyce są autentycznymi tekstami z epoki. Archiwalne fotografie sprzed konserwacji Bettenstaedta z pocz. XX w. umożliwiły odtworzenie wizerunku orła na attyce. Brakujące elementy rekonstruowano na podstawie analogii z epoki. Istotnym elementem było dobranie odpowiedniej technologii prac, przede wszystkim odtwarzanej dekoracji sgraffitowej, źle znoszącej nasze warunki klimatyczne.

Dużym wyzwaniem była restauracja wschodniej fasady, z dekoracją malarską przedstawiającą postacie królów. Ze względu na zły stan zachowania w przeszłości elewacja ta była wielokrotnie odnawiana i nie zachowały się pozostałości oryginalnych malowideł. Wobec braku wiarygodnych materiałów archiwalnych ciężar decyzji o wyborze wizerunków królów i ustalenia ich kolejności spoczął na komisji konserwatorskiej, której przedstawialiśmy do akceptacji projekty wykonawcze. Przedstawienia postaci królów zostały zaczerpnięte z grafik renesansowych. Zachowaliśmy ogólny rysunek, a modelunek wykonany szrafowaniem zastąpiliśmy barwą, które przetransponowaliśmy na formę malarską w oparciu o wiedzę na temat malarstwa renesansowego.

Minęło już kilkanaście lat od zakończenia konserwacji elewacji ratusza staromiejskiego, którego wystrój wpisał się w świadomość mieszkańców. Ostatnio, w latach 2014–2015, prowadziliśmy prace przy elewacji północnej południowego skrzydła krużganków klasztoru podominikańskiego przy kościele pw. Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Bożej Pocieszenia przy ul. Szewskiej 18 w Poznaniu. Elewacja ta pierwotnie znajdowała się w obrębie wirydarza klasztornego. Ponieważ obecnie nie istnieją dwa skrzydła klasztoru, rozebrane w połowie XIX wieku, omawiana elewacja widoczna jest w szerokiej perspektywie od strony skrzyżowania ulic Garbary i Małe Garbary.

Historia klasztoru sięga średniowiecza. Natomiast południowe skrzydło krużganków uzyskało obecny kształt w wyniku XVIIwiecznej przebudowy. Na piętrze urządzono kaplicę, poprzedzoną od północy monumentalną loggią, otwartą na wirydarz wielkimi arkadami z balustradą. Na początku XX w. połączono kaplicę z loggią, a arkady zamurowano, zastępując je oknami. Usunięto także fryz oddzielający parter i piętro.

Celem prowadzonych obecnie prac było przywrócenie barokowego, monumentalnego charakteru elewacji, z zachowaniem jednak obecnej funkcjonalności obiektu, wynikającej z zamurowania arkad. Przeprowadzone badania architektoniczne (B. Pietrzak), historyczne (M. Szyma, A. Kusztelski) i konserwatorskie (K. Pachuta) pozwoliły stworzyć koncepcję aranżacji. Jej główne założenia to rekonstrukcja dekoracji sztukatorskiej dawnej balustrady loggii, przywrócenie detalom architektonicznym pierwotnego piaskowego koloru, odtworzenie czerwonego koloru na gładkich płaszczyznach ścian, przywrócenie tynku na przyporach. Szary kolor tynku w blendach arkad ma sugerować głębię pierwotnej otwartej loggii. W 2015 r. udało się zakończyć prace aranżacyjne przy dwóch przęsłach elewacji (oprócz cokołu). W trakcie prac prowadzono rzecz jasna gruntowną konserwację elewacji z zabezpieczeniem cennych pozostałości barokowych zapraw oraz gotyckich wątków.

Mamy nadzieję, że obecna aranżacja eksponowanej elewacji krużganków klasztoru podominikańskiego wniesie ożywczy akcent w krajobraz miasta, jak wcześniej uczyniły to elewacje ratusza.

Opracowanie: Piotr Białko
Ryszard Rolewicz