Kalwaria w Wejherowie zwana również Kaszubską Jerozolimą to trzecie po Zebrzydowskiej i Pakoskiej najstarsze sanktuarium Męki Pańskiej w Polsce i jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych Pomorza - duchowa stolica Kaszub. Pod względem architektonicznym, kaplice wejherowskiej kalwarii należą do unikalnych dzieł sztuki barokowej na Pomorzu. Kalwaria to 26 kaplic zlokalizowanych na wzgórzach morenowych o biblijnych nazwach: Góra Oliwna, Syjon, Golgota. Wyróżniające się budowle to: kaplica Wniebowstąpienia Pańskiego, Ogród Getsemański, Pałac Piłata, Kaplica Spotkania z Matką, Pałac Heroda oraz Kościół Trzech Krzyży i Grób Chrystusa.

Inicjatorem i głównym fundatorem był wojewoda malborski – Jakub Wejher, a z powstaniem kalwarii i samego Wejherowa związana jest legenda. Biorąc udział w wyprawie wojennej do Rosji, Jakub Wejher podczas oblężenia miejscowości Biała został poważnie ranny. Przyrzekł wówczas, że jeśli wyjdzie z opresji cało, założy na swych włościach świątynię i klasztor. Obietnicy dotrzymał, sprowadził franciszkanów do osady Wola Wejherowska (późniejsze miasto Wejherowo). To oni mieli sprawować opiekę na przyszłą kalwarią w 1643 roku wybudował kościół św. Trójcy. W roku 1649 otrzymał zgodę od władz kościelnych i przystąpił do budowy kalwarii. Intensywne prace przerwał najazd szwedzki, tak więc budowa przeciągnęła się do 1666 r. Jan Wejher, fundator 11 kaplic, już wtedy nie żył. Jeszcze za życia wojewody, już w 1661 r., Ojciec Święty Aleksander VII wydał bullę przyznającą pątnikom przybywającym do Kalwarii odpust zupełny na lat 10. Poszczególne kaplice finansowali członkowie rodziny Wejhera, jego przyjaciele, współpracownicy i dworzanie, a także opat oliwski Aleksander Kęsowski. Jakub Wejher zabezpieczył kontynuację budowy, tworząc specjalny fundusz, z którego środki wypłacano franciszkanom do końca XVII wieku. Późniejszymi patronami byli kolejni właściciele miasta. Jako że liczba pielgrzymów wciąż rosła, przywilej papieski był kilkakrotnie odnawiany, aż w 1717 r. Święta Kongregacja Odpustów i Relikwii zadecydowała przyznać Wejherowu odpust zupełny na wieczność. W połowie XVIII wieku Piotr Jerzy Przebendowski odnawia część kaplic i funduje Bramę Oliwską – ostania kaplica kalwarii, poza jej główną trasą, przy której witano pielgrzymów. Kalwaria Wejherowska jest częścią Sanktuarium Pasyjno – Maryjnego w Wejherowie.

Większość kaplic zostało znacznie zniszczona podczas II wojny, prowizorycznie odbudowane zachowały się w różnym stanie technicznym. W latach 2006-2008 zostały poddana kompleksowej renowacji w ramach projektu „Zachowanie i udostępnienie dziedzictwa Pomorza poprzez utworzenie Parku Kulturowego w Wejherowie”, współfinansowanego przez Unię Europejską.

Materiały do prowadzonych prac renowacyjnych dostarczała firma Baumit. Prace nie były łatwe. Poszczególne obiekty zlokalizowane często na zboczach, poddawane były przez lata odziaływaniu wody opadowej i gruntowej, działały na nie siły grawitacji. Gęste zalesienie ogranicza dostęp słońca, które wspomaga naturalne wysychanie a duża ilość zarodników sprzyja porastaniu na zawilgoconym podłożu. Obiekty nie są ogrzewane, a zawilgocone mury w okresie zimy poddawane są wieloletnim cyklom zamrażania, które sprzyjają destrukcji mechanicznej. Wykonano prace znacznie ograniczające dostęp wody do murów oraz odbiór wód opadowych. Poszczególne kaplice powstawały na przestrzeni lat, dlatego stosowano różne materiały i techniki. Każda kaplica stanowiła nowe wyzwanie, wiele rozwiązań było jednostkowych i niepowtarzalnych. Podczas prowadzenia prac remontowych największym wyzwaniem na wszystkich obiektach było wysokie, trwałe, utrzymujące się zawilgocenie muru. Na tych powierzchniach zastosowano systemowe szeroko porowate tynki renowacyjne WTA, (SV 61, SP 64 G, SP 64 P), które mimo zawilgocenia podłoża, przez lata nie ulegają destrukcji, stanowiąc podłoże dla warstwy malarskiej. Tynki te w kamienicach stosuje się przeważnie jedynie w partiach cokołowych i parteru, tam gdzie jest największe zawilgocenie. Ze względu na niewielką wysokość kaplic, na wielu podczas dokonanych pomiarów wilgoć sięgała do nie zawsze szczelnych dachów. Kilka dachów zostało poprawionych, większość zrobiono na nowo, w formie charakterystycznej dla czasu powstania. Wykonano sporo uzupełnień brakujących detali architektonicznych występujących na elewacjach kaplic. Do tych prac wykorzystano materiały sztukatorskie firmy Baumit, których spoiwem jest specjalny szybkowiążący cement, zapewniając trwałość na zmienne warunki atmosferyczne panujące na elewacji. Mimo upływu kilku lat, wiele z kaplic wygląda jak ,,świeżo” po remoncie, niektóre wymagają niewielkich kosmetycznych poprawek. Cały Szlak Kalwaryjski liczy 4,6 km, jego przejście w całości zajmuje ok. 2,5 godz. Trasa zaś najbardziej popularna wśród turystów odwiedzających Wejherowo wiedzie Drogą Krzyżową, która obejmuje 14 kaplic. Trudno powiedzieć, która z budowli jest najpiękniejsza, każda ma swój urok i swoją historię. Grób Pana Jezusa to jedyna na Pomorzu budowla sakralna z ciosanego polnego kamienia: obrabiano go w Krakowie, Wisłą spławiano do Gdańska i stamtąd transportowano do Wejherowa. Jedną z piękniejszych jest na pewno kaplica spotkania Chrystusa z Matką; ufundowała ją żona Jakuba Wejhera. Do samodzielnego zwiedzania kalwaria jest udostępniona codziennie przez cały rok, drzwi do wnętrza kaplic są niestety zamknięte.

W sezonie po wcześniejszym umówieniu oprowadzają przewodnicy, otwierają wszystkie kaplice. Na Kalwarii Wejherowskiej celebruje się aktualnie pięć odpustów: Wniebowstąpienia Pańskiego, Trójcy Przenajświętszej, Uzdrowienia Chorych, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Podwyższenia Krzyża Świętego. 

Opracowanie: Maciej Iwaniec
Fotografie archiwalne: M. Iwaniec
Fotografie współczesne: J. Wicki