Odświeżam koszyk
Dodano do koszyka
Historia BUDOWNICTWO ARCHITEKTURA
STRONA GŁÓWNA > Aktualności > „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” - Obchody 450-lecia Unii Lubelskiej w Lublinie
25.06.2019
„Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” - Obchody 450-lecia Unii Lubelskiej w Lublinie

Lublin, długi czas położony na peryferiach Rzeczypospolitej, stał się w państwie polsko-litewskim ważnym miastem na szlaku łączącym Kraków i Wilno. Akt Unii Lubelskiej z 1569 roku, który wyniósł Lublin do tej roli, przygotowywany był długo i wiązał się z niełatwą historią. W tym kontekście wspomnieć trzeba układ w Krewie z 1385 roku, ustalający warunki małżeństwa Jagiełły i Jadwigi Andegaweńskiej oraz objęcia przez Jagiełłę tronu polskiego. Jednym z jego postanowień była obietnica włączenia ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego do Królestwa Polskiego. W rzeczywistości jednak program integracyjny nie został zrealizowany, a państwo litewskie nie przestało istnieć. W myśl ugody Jagiełły z Witoldem Kiejstutowiczem tego ostatniego nazywano wielkim księciem, Jagiełłę zaś – księciem najwyższym. Traktat wileńsko-radomski z 1401 roku, nazywany też unią, otworzył serię układów obustronnych, określających więzi między obu państwami. Po licznych sporach ustalono na dłuższy czas zasadę unii dynastycznej, w ramach której Jagiellonowie obierani byli na królów Polski, zatrzymując w swych rękach przysługujące im dziedziczenie stanowisk i władzy wielkiego księcia. Niezwykle ważnym elementem, który od początku był znaczącą przyczyną zbliżenia polskolitewskiego – było zagrożenie zewnętrzne, zwłaszcza ze strony Rosji, Danii i Szwecji (w kontekście wojny o Inflanty).

Na 23 grudnia 1568 roku król Zygmunt August zwołał do Lublina oba sejmy – polski i litewski. Obrady otwarto dopiero 10 stycznia 1569 roku. W zasadzie sejmy koronny i litewski obradowały osobno, zbierały się razem tylko dla spraw najważniejszych. W polskiej izbie poselskiej frakcja ekstremistyczna żądała włączenia Litwy do Polski, a nawet nazwania jej Nową Polską. Ze strony litewskiej większość była przeciwna ściślejszej unii. Konieczny więc był kompromis, chodziło bowiem przede wszystkim o partnerstwo, równowagę, a więc np. o zachowanie centralnych urzędów litewskich wbrew opinii stanów polskich. Spory dotyczyły także tego, czy obok wspólnego sejmu polsko- litewskiego miały pozostać osobne sejmy. Litwini żądali też, by wybór władcy odbywał się na granicy przy odrębnym obwoływaniu osoby króla i wielkiego księcia.

Styczeń i luty nie doprowadziły do uzgodnienia stanowisk. Dnia 1 marca Litwini opuścili potajemnie Lublin. Król i stany podjęli wówczas kroki, które wzburzyły stronę litewską tak, że rozważano wręcz wypowiedzenie wojny. W marcu włączono do Korony Podlasie i Wołyń, obszary sporne między obiema stronami, co więcej na początku czerwca na wniosek posłów wołyńskich przyłączono do Królestwa Kijowszczyznę i wschodnie Podole. Dla Wielkiego Księstwa oznaczało to stratę ponad połowy terytorium, co pomniejszało zdecydowanie jego międzynarodową pozycję i zmieniało proporcje w relacjach z Koroną Polską. W efekcie wola szlachty litewsko-białoruskiej doprowadzenia do unii okazała się silniejsza. W końcu marca sejm litewski obradujący w Wilnie ułożył własny projekt unii i przesłał go do Lublina. Na początku czerwca Litwini wrócili do Lublina i w ciągu tego miesiąca doprowadzono do kompromisu. Ostatecznie, pomimo dramatycznych okoliczności, 1 lipca sejmy litewski i koronny przyjęły uroczyście akt Unii; król Zygmunt August uczynił to 4 lipca. Szczegółowe postanowienia prowadziły do federacji Korony i Wielkiego Księstwa – jako równoprawnych państw ściśle ze sobą związanych. Korona i Wielkie Księstwo zachowały własne urzędy centralne – kanclerza, hetmana itd., wojsko oraz skarb. Kompromis osiągnięty z tak wielkim trudem okazał się zdumiewająco trwały.

W 2019 roku przypada 450. rocznica zawarcia Unii Lubelskiej. Rok ten został uznany – uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej z 20 lipca 2018 roku – rokiem Unii Lubelskiej. Obchody rocznicowe, m.in. w Lublinie, trwać będą cały 2019 rok, a jedną z ich części były uroczystości i sesje historyczne zorganizowane przez Urząd Miasta Lublin w dniach 13–15 maja. Obchody zaszczycili swą obecnością m.in. JE Eduardas Borisovas – Ambasador Republiki Litewskiej w Rzeczypospolitej Polskiej, a także wielu znakomitych naukowców, w tym; prof. Jūratė Kiaupienė – z Litewskiego Instytutu Historycznego w Wilnie, prof. Robert Frost – z Uniwersytetu w Aberdeen, prof. Zigmuntas Kiaupa z Uniwersytetu Wileńskiego, prof. Didier Francfort z Uniwersytetu w Nancy, doc. Natalia Biłous – z Instytutu Historii Ukrainy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie, doc. Hienadź Sahanovich – z Europejskiego Uniwersytetu  Humanistycznego w Wilnie, a także Stasys Eidrigevičius – artysta malarz, dr Kristina Sabaliauskaitė, historyk sztuki, pisarka (Wilno, Londyn) oraz całe grono lubelskich i polskich naukowców. W ramach uroczystości zorganizowano m.in. debaty w ramach Okrągłego Stołu, pt.: „Rzeczpospolita Obojga Narodów obciążeniem czy zobowiązaniem? Unia Lubelska w historiografii litewskiej”. Częścią trójdniowej sesji była również wizyta studyjna w Archiwum Głównym Akt Dawnych, powiązana z prezentacją oryginałów dokumentów Unii Lubelskiej i Konstytucji 3 maja oraz konferencja zorganizowana przez Wydział Politologii Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie z udziałem politologów i polityków. Konferencja składała się z sesji „Europa w brutalnym świecie”  oraz „Samorządowe tradycje dwóch Unii”. Po sesjach odbyła się dyskusja na temat historii samorządów w Polsce i na Litwie oraz przekształceń samorządów w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, a także ich obecnej kondycji i problemów.

Uroczystościom towarzyszyły też wizyty studyjne poświęcone Znakowi Dziedzictwa Europejskiego (zorganizowane przez Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków), którym wyróżniono kaplicę Trójcy Świętej na wzgórzu zamkowym, kościół i klasztor ojców dominikanów oraz pomnik Unii Lubelskiej w obrębie placu Litewskiego, wystawiony w 1826 roku staraniem Stanisława Staszica. Prof. Gerald Wagenhofer z Wiednia omówił kwestie projektów europejskich – jako szansy tworzenia sieci współpracy miast i miejsc odznaczonych ZDE.

Częścią obchodów 450-lecia Unii Lubelskiej była też sesja naukowa zorganizowana przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Oddział Lubelski Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków pt. „Lublin z czasów Unii Lubelskiej”. Wystąpienia lubelskich naukowców i przedstawicieli środowiska konserwatorskiego dotyczyły: malarskich przedstawień gotyckiego Lublina w kamienicy Lubomelskich, historii kaplicy Trójcy Świętej pomiędzy średniowieczem i nowożytnością, kościoła bernardynów w Lublinie przed 1569 rokiem, Jagiellońskiej fundacji świątyni brygidów i brygidek lubelskich, gotyckiej przeszłości fary św. Michała, późnogotyckiego wystroju malarskiego bazyliki oo. dominikanów (w świetle nowych odkryć) oraz obszaru Krakowskiego Przedmieścia w okresie średniowiecza.

dr Dariusz Kopciowski
Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków

Bibliografia
Kłoczowski J., Unia Lubelska. Lublin – miasto Unii, Pracownia Badań nad Instytutem Literackim w Paryżu, UMCS, Lublin 2019
Materiały prasowe UM Lublin

Bieżące wydanie

Renowacje i Zabytki
ZAMEK W MALBORKU - 1/2024

W numerze:

ZAMEK W MALBORKU


Dzieje budowlane zamku

Droga do UNESCO

Muzeum od kuchni

 

Wyróżnienia i nagrody

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Mecenas Kultury Miasta Krakowa

Nagroda "Złotego Pióra"

Złoty Krzyż Zasługi

Czytaj więcej